Τέσσερις αντιρρήσεις για τη θρησκεία

Ο αιρετικός Κρίστοφερ Χίτσενς βάζει στο στόχαστρο Βίβλο και Κοράνι και μιλά για αντιγραφές διαδόσεων γύρω από μια αυταπάτη

Του Χαρη φαν Φερσεντααλ Καθημερινή, 11.11.2007

Christopher Hitchens

God is not Great:

The Case against Religion

εκδ. Atlantic Books

Πρόσφατα ένας δημοσιογράφος του New York magazine ρώτησε τον Κρίστοφερ Χίτσενς ποια είναι η αγαπημένη του ιστορία από τη Βίβλο. «Η ιστορία όπου ο Ιησούς μεταμορφώνει το νερό σε κρασί», απάντησε εκείνος. «Ποιος θα είχε αντίρρηση σε αυτό;».

Ο Χίτσενς απολαμβάνει το αλκοόλ και το κάπνισμα ενώ, καθώς φαίνεται, απολαμβάνει και τη σχετική φήμη. Ισως επειδή θεωρεί άλλες εξαρτήσεις περισσότερο ανόητες και επικίνδυνες.

Αφού τα έβαλε με τον Χένρι Κίσινγκερ, την πριγκίπισσα Νταϊάνα και τη Μητέρα Τερέζα, ο αιρετικός διανοούμενος και παρίας της Αριστεράς φαίνεται πως βρήκε, επιτέλους, κάποιον στα μέτρα του. «Ο Θεός δεν είναι μεγάλος», μας λέει, και θα περίμενε κανείς μια ολομέτωπη επίθεση εναντίον Του. Ομως ο Χίτσενς εξαντλεί τα φαρμακερά βέλη του στη θρησκεία. Και αυτό δεν είναι καθόλου το ίδιο πράγμα.

Πολύ θυμωμένος

Η βιομηχανία της αμφισβήτησης λειτουργεί με εντατικούς ρυθμούς. Το βιβλίο του Χίτσενς, αρθρογράφου μεταξύ άλλων του Vanity Fair και του προοδευτικού on-line περιοδικού Slate ακολουθεί αυτά των Ντάνιελ Ντένετ, Σαμ Χάρις και Ρίτσαρντ Ντόκινς. Οπως οι περισσότεροι νέοι αθεϊστές, ο Χίτσενς είναι θυμωμένος. Πολύ θυμωμένος. Η θρησκεία, γράφει, είναι «βίαιη, παράλογη, μισαλλόδοξη, συνδέεται με τον ρατσισμό, τον φυλετισμό και τον φανατισμό, βασίζεται στην άγνοια και είναι εχθρική στην απρόσκοπτη έρευνα». Και αυτά είναι μόνο η αρχή.

Εξετάζοντας τη Βίβλο αναφέρει πως δικαιολογεί ενέργειες όπως το δουλεμπόριο, η εθνοκάθαρση, η δουλεία και η μαζική σφαγή. Και όλα αυτά για ένα πουκάμισο άδειο καθώς οι θρησκείες δεν είναι παρά αντιγραφές διαδόσεων γύρω από μια αυταπάτη. Η Παλαιά Διαθήκη είναι γεμάτη αντιφάσεις, λογικά κενά και μεταγενέστερες προσθήκες, ενώ το Κοράνι είναι σε μεγάλο βαθμό σύνθεση δανεισμένων εβραϊκών και χριστιανικών μύθων.

Μπορεί η ακρίβεια και η συνοχή να μην είναι το δυνατό σημείο των θρησκειών. Με το μάρκετινγκ όμως τα πάνε καλύτερα. Ολες οι θρησκείες, γράφει ο Χίτσενς, χρησιμοποιούν έναν ταπεινό προφήτη ή πρίγκιπα που απευθύνεται πρώτα απ’ όλα στους φτωχούς, τους απαίδευτους και τους κατατρεγμένους – δηλαδή την πλειοψηφία. «Τι είναι αυτό, αν όχι λαϊκισμός;», αναρωτιέται.

Καυστικά παραληρήματα

Ολα τα στοιχεία που έχουν κάνει τον Χίτσενς δημοφιλή (κάτι που ο ίδιος ποτέ δεν προσπάθησε πάντως) ή απωθητικό είναι εδώ: χιούμορ και προκλητικότητα, πνεύμα και αυταρέσκεια, ευρυμάθεια και επιπολαιότητα. Τα καυστικά παραληρήματά του κατά της θρησκείας σίγουρα θα προσβάλουν όσους πιστεύουν. Ο Χίτσενς από την πλευρά του αισθάνεται πως απλά επιστρέφει την προσβολή. Προσβολή είναι ότι κάποιοι θέλουν να διδάξουν στα παιδιά τον ευφυή σχεδιασμό. Προσβολή είναι ότι κάποιος Δανός γελοιογράφος τρέμει για τη ζωή του επειδή ζωγράφισε ένα σκίτσο του Μωάμεθ. Προσβολή είναι ότι κάποιος Ολλανδός σκηνοθέτης έχασε τη ζωή του επειδή έκανε ταινία με θέμα τη βία κατά των γυναικών στο όνομα του Ισλάμ. Προσβολή είναι ότι ο Πάπας επιτίθεται στη χρήση του προφυλακτικού όταν το έιτζ θερίζει.

Το επιθετικό, ειρωνικό ύφος του ενδεχομένως να ενοχλήσει και αρκετούς φιλελεύθερους άθεους που θεωρούν τη θρησκευτική πίστη ιδιωτικό ζήτημα. Ο Χίτσενς σωστά θεωρεί πως η θρησκεία έχει εδώ και καιρό εισβάλει στη δημόσια σφαίρα. Και μόνο η ύπαρξη της σαρίας δείχνει ότι η διάκριση δημοσίου/ιδιωτικού είναι τελείως ξένη στο Ισλάμ.

Ο Χίτσενς διατυπώνει τέσσερις αντιρρήσεις για τη θρησκευτική πίστη: παρερμηνεύει την προέλευση του ανθρώπου και του κόσμου, είναι δουλική και σολιψιστική, είναι αποτέλεσμα και αίτιο της σεξουαλικής καταπίεσης (δυστυχώς για τους πιστούς λέει, «ο χριστιανισμός είναι υπερβολικά καταπιεσμένος για να προσφέρει σεξ στον παράδεισο») και στηρίζεται σε ευσεβείς πόθους.

Η θρησκεία, λέει ο Χίτσενς χωρίς ιδιαίτερη πρωτοτυπία, ανήκει στην παιδική ηλικία του είδους μας, όταν ο άνθρωπος ακόμα φοβόταν τον καιρό, το σκοτάδι ή την έκλειψη. Είχε λόγο ύπαρξης όταν προσέφερε εξήγηση γι’ αυτά που δεν μπορούσαμε διαφορετικά να εξηγήσουμε. Ομως το τηλεσκόπιο και το μικροσκόπιο κατέστησαν τη θρησκεία περιττή ή, χειρότερα, την εξέθεσαν. «Σήμερα, το λιγότερο μορφωμένο από τα παιδιά μου γνωρίζει περισσότερα για τη φυσική τάξη απ’ οποιονδήποτε ιδρυτή οποιασδήποτε θρησκείας» γράφει.

Αντιμέτωπη με την πρόοδο της ανθρώπινης γνώσης, συνεχίζει, η θρησκεία θα μπορούσε είτε να κάνει στην άκρη –να αποδεχτεί δηλαδή την αχρηστία και αχρησία της– είτε να αποτελέσει εμπόδιο. Δυστυχώς είναι προγραμματισμένη να κάνει το δεύτερο.

Και το κάνει εμπνέοντας φόβο, ευγνωμοσύνη και υποταγή. «Μόνο ένας σκλάβος ευχαριστεί τον αφέντη του για αυτό που ο αφέντης έχει αποφασίσει να κάνει χωρίς να μπει στον κόπο να τον συμβουλευτεί». Ούτως ή άλλως, όμως, όλα αυτά λίγη σημασία έχουν αφού η επίγεια ζωή δεν αποτελεί παρά προθάλαμο για τον νέο κόσμο μετά την έλευση του Μεσσία.

Σε αυτούς που υποστηρίζουν ότι η θρησκεία προσφέρει ένα κώδικα ηθικής συμπεριφοράς, ο Χίτσενς απαντά πως η θρησκεία –στην καλύτερη περίπτωση– ωθεί τους ανθρώπους να κάνουν τα σωστά πράγματα για τους λάθος λόγους. Οσο για τη χειρότερη... «η θρησκεία έχει κάνει αμέτρητους ανθρώπους... να φέρονται με τρόπο που θα ξάφνιαζε ακόμα και ένα προαγωγό ή στρατιώτη σε εθνοκάθαρση». Αλλωστε, σαρκάζει, το να θεωρείς τη θρησκεία ως νόμο για το δίκαιο και το άδικο, σημαίνει να θεωρείς πως πριν ο Μωυσής λάβει τις δέκα εντολές, οι άνθρωποι ζούσαν με την εντύπωση πως δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με το να σκοτώνεις, να κλέβεις ή να κοιμάσαι με τη γυναίκα του γείτονα.

Πόλεμος για τον αθεϊσμό

Κάποιοι θα πουν ότι ο Χίτσενς παίρνει τη θρησκεία στην πιο ακραία, φανατική εκδοχή της. Για τον συγγραφέα, όμως, αυτή είναι η και η πιστή ανάγνωση της θρησκείας. Οσο γι’ αυτούς που υποστηρίζουν ότι οι άθρησκοι κομμουνιστές και φασίστες βρήκαν πολλούς μη θρησκευτικούς λόγους για να διαπράξουν τα πιο φρικιαστικά εγκλήματα του εικοστού αιώνα, ο συγγραφέας απαντά πως οι ιδεολογίες τους ήταν στην πραγματικότητα θραύσματα εκκοσμικευμένης θρησκείας. Κανείς ποτέ δεν πολέμησε για τον αθεϊσμό λέει ο Χίτσενς. Αλλά συχνά δίνει την εντύπωση πως αν ο ίδιος μπορούσε, θα το έκανε.

Θα ήταν όμως ένας κόσμος χωρίς θρησκεία ένας καλύτερος κόσμος; Ο Χίτσενς λέει κάθετα «ναι», αλλά μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ. Η θρησκεία είναι «ανεξίτηλη», γράφει. «Δεν θα εξαφανιστεί ποτέ, ή τέλος πάντων όχι μέχρι να ξεπεράσουμε τον φόβο του θανάτου, του σκότους, του αγνώστου και του άλλου».

Οπως γίνεται συνήθως, το βιβλίο του Χίτσενς θα καταλήξει στα χέρια των άθεων με τον ίδιο τρόπο που τα αντίτυπα της Βίβλου ακουμπούν δίπλα στο προσκέφαλο των πιστών. Οι άνθρωποι προτιμούν αναγνώσματα που απλά ενισχύουν τις απόψεις τους.

Ο Χίτσενς σημειώνει ότι αν χρειάζεται πίστη για να πιστέψεις κάτι ή σε κάτι τότε η πιθανότητα να είναι αλήθεια είναι μειωμένη. Σωστό αλλά όχι αρκετό. Τα δεινά που καταλογίζει στη θρησκεία μπορεί να αληθεύουν, αλλά δεν αρκούν για να αποδείξουν τη μη ύπαρξη του θεού – παρά μόνο ίσως την ύπαρξη ενός κακού θεού. Κάπου εδώ ξεκινάει το βιβλίο του Ντόκινς.